تاثیر سدها بر گردشگری در باتلاق ها
زید حاكم جياد
با نظارت دکتر
دکتر علی خزعل جواد
از آنجایی که باتلاق ها در انتهای حوضه آبریز دجله و فرات واقع شده اند، پروژه های ذخیره سازی و کنترل آب اصلی ترین پروژه های تاثیرگذار بر تالاب ها هستند. سد هندیا در سال 1913 بر روی رودخانه فرات افتتاح شد و این ساخت و ساز توزیع آب پایین دست را کنترل کرد. همچنین آب را کنترل می کرد و بین مزارع کشاورزی که جزء باتلاق ها نبودند توزیع می کرد. این امر بر میزان آب جاری به مرداب همار تأثیر زیادی گذاشته است. در مورد سایر باتلاق‌ها، سد کوت در سال 1938 ساخته شد که جریان آب بیشتری را برای تامین آبیاری کشاورزی هدایت می‌کرد و در نتیجه میزان آب جاری از رودخانه دجله به باتلاق‌های مرکزی و حویزه را کاهش می‌داد. از دهه 1950، عراق شروع به ساخت تعدادی از پروژه های زیربنایی کنترل آب، از جمله سد سامرا (روی رود دجله) و سد رمادی (روی رود فرات) کرده است که آب اضافی را به سمت فرورفتگی های طبیعی هدایت می کند. سد حدیثه بر روی رود فرات و سد موصل بر روی رود دجله در دهه 1980 تکمیل شد. به طور مشابه، ترکیه و سوریه پروژه های ساخت سد را در دهه 1960 و 1970 آغاز کردند. در سال 1990، پروژه جنوب شرقی آناتولی (GAP) در ترکیه راه اندازی شد که تأثیر زیادی بر جریان رودخانه فرات گذاشت. در عین حال، ایران پروژه هایی را اجرا کرده است که میزان آبدهی سرشاخه های رودخانه دجله را بسیار کاهش داده است.
این اتفاق عمدتاً در دهه 1950 در عراق و در دهه 1980 و 1990 در عراق، ترکیه و ایران رخ داد. اخیراً در سال 2016، سد جنجالی ایلیسو شروع به کار کرد. با این حال، آثار ساخت سد عظیم آتاتورک در سال 1990 بر فرات که به سدهای بزرگ دیگر فرات در ترکیه، سوریه و عراق اضافه شد، دولت عراق را وادار کرد تا تغییری اساسی در برنامه عملیاتی ایجاد کند. رودخانه دجله و همچنین از آنجایی که این دو حوزه به طور مشترک مدیریت می شوند. در نتیجه، سوابق هیدرولوژیکی باتلاق‌های بالادست رودخانه‌های اصلی تفاوت محسوسی را در رژیم جریان قبل و بعد از سال 1990 نشان می‌دهد. نقشه 3 مهمترین سازه‌های هیدرولیکی حوزه‌های آبخیز را در رابطه با تالاب‌ها نشان می‌دهد.
سرعت جریان پس از سال 1990 از طریق دهانه فرات در هندیه تقریباً نیمی از آنچه در گذشته بود است. در دجله، پایین دست سد کوت، جریان‌ها به حدود یک سوم آبدهی قبل از سال 1990 کاهش یافته است، علاوه بر این، اوج جریان‌ها که برای تغذیه باتلاق‌ها در هنگام رواناب سنگین استفاده می‌شد، به حدود 30-25 درصد کاهش یافته است. سازه های هیدرولیکی نه تنها باعث کاهش عرضه آب عمومی شدند، بلکه باعث تغییرات فصلی نیز شدند.